(اتحاد اسلامي در نگاه استاد شهيد آيت‌الله مطهري رحمه الله عليه )
شهيد آيت‌الله مطهري رحمه الله عليه وحدت اسلامي را ضروري‌ترين نياز عصر كنوني مي‌دانست و در لابه لاي آثار خود به صورت گسترده آن را مورد توجه قرار مي‌داد. ايشان، درمان بسياري از دردهاي جهان اسلام را در اكسير حيات بخش وحدت جست و جو مي‌كرد و آن را مهم‌ترين راهبرد مسلمانان در نيل به قلّه‌هاي تعالي و بالندگي مي‌دانست؛ چنان‌كه در مقدمه مقاله الغدير و وحدت اسلامي مي‌نگارد: «مصلحان و دانشمندان روشن‌فكر اسلامي عصر ما، اتحاد و همبستگي ملل و فِرَق اسلامي را خصوصاً در اوضاع و احوال كنوني ـ كه دشمن از همة جوانب به آنها هجوم آورده و پيوسته با وسايل مختلف در پي توسعة اختلافات كهن و اختراع اختلافات نوين است ـ از ضروري‌ترين نيازهاي اسلامي مي‌دانند. اساساً چنان كه مي‌دانيم وحدت اسلامي و اخوت اسلامي سخت مورد عنايت و اهتمام شارع مقدس اسلام بوده و از اهمّ مقاصد اسلام است. قرآن و سنت و تاريخ اسلام، گواه آن مي‌باشد».1
در اين نوشتار، گوشه‌اي از انديشه‌هاي اين متفكر اسلامي و مصلح بيدار را در زمينة وحدت اسلامي در اختيار خوانندگان گرامي قرار مي‌دهيم:
قرآن و وحدت
الف. در سوره آل‌عمران، آيه 103 آمده است:«وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللّهِ جَميعًا وَ لاتَفَرّقُوا؛ يعني؛ همه با هم ريسمان الهي را محكم بگيريد و پراكنده نشويد».
اين آيه با كمال صراحت به موضوع «با هم بودن» و با هم دستورهاي الهي را شنيدن و پراكنده اجرا نكردن توجه كرده است. اندك توجهي به مفهوم آيه مي‌رساند كه عنايت اين كتاب آسماني به اين است كه مسلمانان متفرق و پراكنده نباشند.
ب. سوره آل‌عمران، آيه 105 مي‌فرمايد: «وَ لا تَكُونُوا كَالّذينَ تَفَرّقُوا وَ اخْتَلَفُوا مِنْ بَعْدِ ما جاءَهُمُ الْبَيِّناتُ وَ أُولئِكَ لَهُمْ عَذابٌ عَظيمٌ؛ يعني شما مانند ديگران (پيروان ساير اديان) مباشيد كه پس از آن كه آيات روشن الهي بر ايشان آمد، فرقه فرقه شدند و اختلاف پيدا كردند؛ براي چنين كساني عذاب عظيم است».
مفهوم اين آيه نيز واضح است. اين آيه مخصوصاً به تفرقات مذهبى، يعني فرقه فرقه شدن‌ها و به وجود آمدن مذاهب، اشاره مي‌كند؛ زيرا اين نوع اختلافات از هر نوع ديگر خطرناك‌تر است. جالب توجه اين است كه آية 104 كه در ميان اين دو آيه قرار گرفته، مي‌فرمايد: «وَ لْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»؛ يعني بايد جماعتي از شما دعوت به خير و صلاح و نيكي بكنند، امر به معروف و نهي از منكر نمايند و همانا آنها هستند كه رستگارانند.
ببينيد، آيه‌اي كه در ميان اين دو آيه قرار گرفته است، آيه دعوت به خير و امر به معروف و نهي از منكر است. اين براي آن است كه قرآن كريم مي‌خواهد بفهماند كه همواره بايد از طريق دعوت به خير و صلاح و امر به معروف و نهي از منكر اين وحدت محفوظ بماند. اگر اين استوانه اسلامى، يعني اصل دعوت و ارشاد و امر به معروف و نهي از منكر بخوابد، وحدت اسلامي و اتحاد مسلمانان نيز از ميان مي‌رود.
ما مسلمانان، دعوت و ارشاد و امر به معروف و نهي از منكر داريم، ولي چون هدف‌هاي اسلامي را نمي‌شناسيم، مخصوصاً از هدف‌هاي بزرگ و اساسي و اصولي اسلام بي‌خبريم، از اسلام فقط با يك سلسله دستورهاي ظاهري كه مربوط به قشر اسلام است ـ نه لُبّ و مغز آن ـ آشنايي داريم، هر وقت به فكر دعوت و ارشاد مي‌افتيم، از حدود مسائل سادة اخلاقي و عبادي تجاوز نمي‌كنيم و حال آن‌كه يكي از هدف‌هاي بزرگ اسلام، بلكه بزرگ‌ترين هدف اسلام در امور عملى، وحدت و اتفاق مسلمانان است. اولين وظيفة داعيان و ارشاد كنندگان و آمران به معروف و ناهيان از منكر اين است كه در طريق وحدت مسلمانان بكوشند؛ در طريق همان چيزي بكوشند كه مورد نزول اين آية كريمه است.
ج. «أقيمُوا الدِّينَ وَ لاتَتَفَرّقُوا فيهِ كَبُرَ عَلَى الْمُشْرِكينَ ما تَدْعُوهُمْ إِلَيْهِ؛2 يعني دين را به پا داريد و در آن پراكنده نشويد آن چه تو به آن دعوت مي كني بر مشركين گران و دشوار است».
اين آية كريمه مي‌خواهد بفهماند كه چون مخالفان اسلام با هدف‌هاي اسلامي مخالفند، آرزومند تفرق و پراكندگي آنها مي‌باشند و از وحدت مسلمانان مي‌ترسند. آنها هستند كه آتش‌هاي تفرقه و اختلاف را دامن مي‌زنند و براي وحدت مسلمين، مانع ايجاد مي‌كنند.
د. «وَ لاتَنازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَ تَذْهَبَ ريحُكُمْ؛3 يعني با يكديگر نزاع نكنيد كه سست خواهيد شد و بوي شما از ميان خواهد رفت». اين آيه، اتحاد مسلمانان را موجب قوّت و قدرت، شوكت، بو و خاصيت داشتن آنها معرفي مي‌كند و مي‌فرمايد: «اگر در ميان شما اختلاف افتد، قوّت و شوكت و بو و خاصيت شما از ميان مي‌رود».
نزاع‌ها بر دو قسم است: بعضي نزاع‌ها مربوط به تضاد منافع آني افراد است، اما بعضي نزاع‌ها ريشة عقيده‌اي دارند. اين‌هاست كه فوق‌العاده خطرناك است؛ اين‌هاست كه از نسلي به نسل ديگر منتقل مي‌شود و بحث‌ها و جدل‌ها و كتاب‌ها و نوشته‌ها را به وجود مي‌آورد و قرن‌ها ادامه پيدا مي‌كند و هرچه زمان مي‌گذرد بر موجبات آن افزوده مي‌شود و شكاف عميق‌تر مي‌گردد.
هـ . «يا أيّهَا الّذينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا وَ اتّقُوا اللّهَ لَعَلّكُمْ تُفْلِحُونَ»4؛ يعني اي اهل ايمان! صابر و خويشتن‌دار باشيد، يكديگر را در خويشتن‌داري ياري نماييد و با يكديگر پيوند داشته باشيد و تقواي الهي داشته باشيد؛ باشد كه رستگار شويد».5
وحدت در احاديث
1. حديثي را شيعه و سني از رسول اكرمt روايت كرده‌اند به اين مضمون: «ثَلاثةٌ لايَغِلُّ عَلَيهنّ قَلبُ عبدٍ مُسلم: اخلاصُ العَمَل لله وَ النَّصيحةُ لاِئَمةِ المُسلمين و اللّزومُ لجماعَتهم؛ يعني سه چيز است كه هرگز دل مرد مسلمان در مورد آنها نمي‌لغزد و خيانت نمي‌كند: عملي را خالصاً لوجه الله به جا آوردن، خيرخواهي براي پيشوايان مسلمانان، همراهي و ملازمت جماعت مسلمين».6
2. در كافي آمده7 معاويةبن وهب گفت: از امام صادق عليه السلام پرسيدم: «ما (يعني شيعيان) چگونه بايد با ديگران (اهل تسنن) معاشرت كنيم؟ تكليف ما با آنها چيست؟» امام عليه السلام فرمود: «ببينيد ائمه شما چگونه رفتار مي‌كنند مانند امامان خود رفتار كنيد. به خدا قسم! امامان شما بيماران آنها را عيادت مي‌كنند، جنازه‌هاي آنها را تشييع مي‌كنند، براي آنها شهادت مي‌دهند».8
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
[1] . شش مقاله، ص 212.
2 . سوره شوري/13.
3 . سوره انفال/ 46.
4 . سوره آل عمران/200.
5 . يادداشتهاي استاد مطهري، ج2، صص209-210.
6 . امالي شيخ مفيد، ص187.
7 . كافي، ج2، ص636.
8. يادداشتهاي استاد مطهري، ج2، صص209-210.
